Çok eski bir web tarayıcısı kullanıyorsunuz. Bu veya diğer siteleri görüntülemekte sorunlar yaşayabilirsiniz..
Tarayıcınızı güncellemeli veya Chrome kullanmalısınız.
NÜKLEER SİLAHLARI SINIRLANDIRMA ANLAŞMALARI(1963-1979)
Küba bunalımından kısa bir süre sonra,Sovyetler Birliği,o dönemde bloklar arası ilişkilerde önemli rol oynayan Berlin sorunundaki 1958-1962’deki isteklerinden 1963 yılı Ocak ayında vazgeçti.Diğer taraftan Moskova ile Washinton arasında herhangi bir kriz anında,kaza sonucunda bir nükleer savaşı önlemek üzere,hemen görüşme olanağı sağlamak için ‘’Kırmızı Telefon Hattı’’ kuruldu.5 Ağustos 1963’de ABD,Sovyetler Birliği ve İngiltere arasında Moskova’da ‘’Nükleer Denemelerin Kısmen Yasaklanması Anlaşması’’ imzalandı.Bu anlaşma ile taraflar,su altında,atmosferde ve uzayda nükleer deneme yapmayı yasakladılar.
Moskova Anlaşması dünya devletleri tarafından büyük çoğunlukla olumlu karşılandı ve benimsendi.(Nitekim Andlaşma,zamanla 1998’e kadar,Türkiye dahil 149 ülke tarafından imzalandı)Ancak;Çin,Fransa,Hindistan;Pakistan;Arna vutluk;Kamboçya;Kongo;Küba;Gine;Kuzey Vietnam ve Suudi Arabistan gibi ülkeler bu anlaşmayı kabul etmediklerini belirttiler.Bunların yanı sıra,ilk nükleer denemesini 1960’da yapan Fransa ile nükleer deneme çalışmalarını sürdüren Çin;ABD,Sovyetler Birliği ve 1952’den beri nükleer güce sahip olan İngiltere’nin nükleer üstünlüklerine ve bu üç devletin nükleer tekelini sürdürmek istemelerine karşı oldukları için anlaşmayı kabul etmediklerini açıkladılar.Böylece Moskova Anlaşması,bir taraftan bloklar arası ilişkilerde yumuşamayı getirirken,diğer taraftan iki blokun içerisinde ve özellikle Sovyetler Birliği ile (Kruşçev’in Küba’dan füzeleri geri çekmesini de tepki ile karşılayan)Çin Halk Cumhuriyeti arasında yeni anlaşmazlıklara neden oldu.
Ancak bu arada 1968 Yılında, içlerinde ABD;Sovyetler Birliği ve İngiltere’nin de bulunduğu 97 ülke tarafından Nükleer Silahların Yayılmasının Önlenmesi Andlaşması(NSYÖA) imzalandı.5 Mart 1970’de yürürlüğe giren bu andlaşmaya göre1 Ocak 1967 tarihine kadar bir nükleer bomba veya patlayıcı üretmiş ve denemiş olan ülkeler ‘’Nükleer Güç’’ sayıldı.Bununla da,belirtilen tarihe kadar nükleer güce sahip olan ABD;Sovyetler Birliği;İngiltere,Fransa ve Çin’den oluşan bir ‘’Nükleer Klüp’’ kuruldu ve bu kulübün üye sayısı donduruldu.Bu suretle dünyadaki ülkeler,nükleer silahlara sahip olanlar ve olmayanlar olmak üzere ikiye ayrıldı.Bununla birlikte,söz konusu edilen andlaşmaya göre,nükleer güçler,nükleer silahları ve silah teknolojisini diğer ülkelere vermeyi,buna karşılık diğer ülkeler de,herhangi bir şekilde nükleer silahlara sahip olma yönünde çaba harcamayacaklarını kabul ve taahhüt ettiler.(Andlaşma,1998 Yılına kadar,Hindistan,Pakistan;İsrail;Brezilya gib, nükleer güç olma yolundaki devletler dışında180 civarında devlet tarafından imzalandı).
Nükleer Silahların Yayılmasının Önlenmesi Andlaşması’nın getirdiği bu şartlarla;’’Nükleer Klube’’ üye beş nükleer güç,mevcud nükleer hiyerarşi içindeki yerlerini ve avantajlarını korumayı sağlarken,nükleer silahları üretmeleri zor olan ülkeler,kendi durumlarındaki diğer ülkelerin ve özellikle bölgesel rakiplerinin nükleer silahlara sahip olmamalarını güvence altına almak imkanına kavuştular.Böylece,nükleer güçlerle diğer ülkeler atsında bir çıkar dengesi oluşturuldu.
Öte yandan,nükleer silahların sınırlandırılması konusunda, ‘’İki Süper Devlet’’ dışındaki bir çalışma sonucunda,ancak yine ABD ile Sovyetler Birliği’nin aralarında anlaşmaya varmaları üzerine;birleşmiş Milletler Genel Kurulu,7 Aralık 1970’te ‘’Nükleer Silahların ve Diğer Kitlesel Yok Etme Araçlarının Okyanus Tabanına ve Onun Altındaki Toprağa Yerleştirilmesinin Yasaklanması Anlaşması’’ nı kabul etti.
Bu arada ABD ile Sovyetler Birliği’nin anlaşmaya varmaları üzerine,Stratejik Silahları Sınırlandırma Görüşmeleri-1(Strategic Arms Limitation Talks-I:SALT-I) 17 Kasım l969’da Helsinki’de başladı:bundan sonra Helsinki’de ve Viyana’da iki buçuk yıl süren toplantılardan sonra da,stratejik nükleer silahları sınırlayan anlaşma(SALT-I) 26 Mayıs 1972’de Moskova’da imzalandı.’’İki Süper Devlet’’ bu anlaşmayla,sahip olacakları silahlara nicelik ve nitelik bakımlarından bir çok sınırlamalar getirdiler.
Böylece,Küba Bunalımından çıkarılan sonuçlarla,daha güvenli bir dünyanın oluşturulması amacıyla çeşitli çalışmalar yapıldı ve on yıl içerisinde bu amaca yönelik önemli gelişmeler sağlandı.Bu gelişmeler de Soğuk Savaş’ın şiddetini büyük ölçüde azalttı.
Bu tarihlerde büyük devlerler arasında savaş ihtimali azalmış görünmekle birlikte,Keşmir Sorunu nedeniyle 1962 Pakistan-Hindistan Savaşı,1965’ten itibaren ABD ile Vietnam arasında Vietnam Savaşı;1966 yemen’de İç Savaş,1967 ve 1973 Arap-İsrail Savaşı,1968 Nijerya İç Savaşı,1971 Hindistan-Pakistan Savaşı,1982 Çin-Hindistan Savaşı gibi bölgesel savaşlar oldu.Büyük devletler,bu savaşlara görünürde katılmamakla beraber,olaylarda genellikle doğrudan veya dolaylı olarak önemli rol oynamakta devam ettiler.
Diğer yandan da,değişen dünya şartları,Batı ile Doğu blokları arasında yumuşama(Detant)politikasının gelişmesine neden oldu.Bloklar arasında güvenlik,kültür, ticaret,turizm gibi çeşitli alanlarda genellikle ikili veya çok taraflı anlaşmalar yapılmaya başlandı. Bu da blokların eski önemlerini kaybetmelerine yol açtı.
Bu arada;SALT-I çalışmalarının ABD ile Sovyetler Birliği arasındaki ilişkilere getirdiği olumlu gelişmeler üzerine bu iki devlet,26 Mayıs 1972 tarihli Moskova antlaşması’nın yapılmasından altı ay sonra,21 Kasım 1972’de Cenevre’de SALT-II görüşmelerine başladılar.
SALT-II görüşmeleri uzun sürdü.Görüşmeler zaman zaman kesildi ve ilerleme sağlanamadı.21 Haziran 1973’de Washington’da ABD Başkanı ile Sovyetler Birliği Lideri arasında ilke anlaşmasına varılınca görüşmeler,bu ilkeler doğrultusunda ilerlemeler gösterdi.3 Temmuz 1974’te isebu defa Moskova’da yapılan doruk toplantısında nükleer sistemlerin sınırlandırılmasıyal ilgili anlaşmalar imzalandı.24 Kasım 1974’te,iki ülkenin liderlerinin Vladivostok’ta yaptıkları toplantıda da,SALT-II anlaşmasının taslağı üzerinde görüş birliğine varıldı.
Bu anlaşmaya göre,iki ülkeden her biri en çok 2400 nükleer silah taşıyıcısına sahip olabilecekti.Bu şekilde,ilk defa her iki taraf sahip olabilecekleri füze sayısına bir sınır getirdiler.
ABD ile Sovyetler Birliği arasında nükleer silahları sınırlama görüşmleri bundan sonra da çeşitli düzeylerde sürdü;ancak teknik ve siyasi nedenlerle ilerleme yavaş oldu.Sonuçta;iki ülke arasında 18 Haziran 1979’da SALT-II Anlaşması imzalandı.Ancak,nükleer silahlara çeşitli kısıtlamalar getiren bu anlaşma,Amerikam Kongresi tarafından onaylanmayıp reddedildiğinden,yürürlüğe konulamadı.Bununla birlikte,iki ülke 1982 yılından itibaren nükleer silahlar konusunda yeni bir görüşme başlattılar.
Nükleer Silahsızlanma ile ilgili bu görüşmelerin sürdüğü sıralarda,bloklar ve devletler arasındaki ilişkileri etkileyecek başka bir görüşme de,Helsinki de yapılıyordu.
Dr.Rifat UÇAROL:Siyasi Tarih(1789-2001)