Çok eski bir web tarayıcısı kullanıyorsunuz. Bu veya diğer siteleri görüntülemekte sorunlar yaşayabilirsiniz..
Tarayıcınızı güncellemeli veya Chrome kullanmalısınız.
Modena Devlet Arşivinden Osmanlı Belgeleri
MODENA DEVLET ARŞİVİ'NDEKİ
OSMANLI DEVLETİNE İLİŞKİN BELGELER (1485-1791)
Kuzey İtalya'da yer alan Modena, Ferrrara Dükalığı'nın önemli kentlerinden biridir.Günümüzde Estehanedanı'na ait birçok belgenin saklandığı bir devlet arşivinin yanı sıra, Este kütüphanesi arşivine de sahiptir. Her iki kütüphanede yapılan araştırmalar, Osmanlı Devleti ile ilgili birçok belgenin bu arşivlerde saklandığını kanıtladı. Yine de, Venedik, Milano ve Cenova kentlerinin, gerek ekonomik, gerek siyasal nedenler yüzünden, Osmanlı Devleti açısından daha önemli oldukları; bu gerçeğin günümüzde arşivlerindeki zenginlikten de anlaşılacağı vurgulanmalıdır. Modena kenti ile ilişkiler daha geri plânda kalmışsa da, kentin arşivinde araştırmacıları ilgilendirecek belgelere rastlanmıştır. Bu çalışmada yer alan belgeler, tümüyle Modena kenti devlet arşivinden alınmıştır.
"İtalyan Devlet Arşivlerinin Genel Rehberimde1 1001-1088 sayılı sayfalar arasında Modena kenti devlet arşivine yer verilmiş; Este Hanedanı'nın yönetimi altındaki kentin, diğer kent devletleri ile kıyaslandığında, daha az politik öneme sahip olması nedeniyle, dış ilişkilere büyükdeğer verdiği; Este'lerin güç dengelerinin oluşturduğu karmaşıkoyuna katılmayı ve varlığını sürdürmeyi bildiği;sonuç olarak uzun süre ayakta kalmayı başardığı belirtilir. Böylece, özenle seçilmiş, konuşma yetisi güçlü temsilciler; nitelikli ve deneyimli görevliler dış ilişkilerde bulundurulmuştur. Genel bir saptamayla belgeler, 1598 yılından itibaren, Ferrara'nın gücünün azalmasıyla paralel olarak, nitelik ve nicelik açısından düşüş kaydeder; 1780 yılında Ercole Rinaldo'nun yurt dışında mukim elçi kadrosunu kaldırması, kuşkusuz belgelerin azalmasını açıklayan bir noktadır.
Tarih kayıtlarından anlaşıldığı üzere, Venedik Cumhuriyeti ile Osmanlı Devleti arasındaki yoğun ilişkilerde Ferrara Dukalığı da zaman zaman rol almıştır. Bazı belgelertamamenVenedikCumhuriyeti'ne aittir ve, büyükolasılıkla, özgün yazışmaların kopyalarıdır. Osmanlı İmparatorluğu'nu tanımak, askerî gücünü daha iyi bilmek, niyetlerini öğrenmek isteyen Dukalığı bilgilendirmek amacı taşırlar.
Modena kenti devlet arşivindeki üç dosyadan en önemli ve en çokyazışma içeren, 193 sayılı "İtalya Dışındaki Kent ve Ülkeler -Türkiye"dosyasıdır. Dosyaya bu sayı, Modena kenti devlet arşivi tarafından verilmiştir. 55 belge içerir; bunlardan bir bölümü okunamayacak kadar siliktir, diğerleri ise, İtalyanca ve Latince veya okunaklı biçimde yazılmış ikinci bir nüsha içeren, iki kopya hâlinde yer al¬maktadır. Bazı belgeler ise, arşiv defterinde kayıtlı oldukları hâlde, ilgili dosyada yer almamaktadır. Bu araştırmada arşiv kayıt defterine tamamen sadık kalınmış, gereksıralama, gerekse açıklamalarda Modena kenti devlet arşivi görevlilerinin saptadığı düzen doğrultusunda çalışılmış, kronolojikbirsıralama izlenmemiştir. Dolayısıyla bazı belgelerin eksik olduğu, bazılarının söz konusu dosyada değil, başka dosyalarda yer aldığı okuyucu tarafından gözlemlenecektir. Modena kenti devlet arşivinde yer alan ve Osmanlı devleti ile ilgili belgeler içeren diğer iki dosya,"Doğu'nun Prensleri" ile"Doğu'nun Elçileri" adlarını taşımaktadır. Her üç belgede yer alan belgelerin asıl olup olmadıklarını anlamak oldukça güçtür, zira Osmanlı ile ilgili bilgi edinmekisteyen İtalyan Cumhuriyetlerinin prensleri için, bu devletkonusundayazılanraporların,yapı lan casuslukları belgeleyen mektupların elyazısı kopyalarının bazen bir kez,bazen defalarca yapıldığı bilinmektedir. Ancak fermaneşliğindedosyada bulunan belgelerdeneminolunabileceğini,bu konuda tekbir belge ve yirmi kopyası üzerindeyaptığım bir araştırmadan edindiğim bilgi ile deneyimlediğimi ifade edebilirim. Arşivaraştırmalarının ne denli güçolduğu, bir belgeye'aslıdır'demeden önce nasıl titiz bir çalışma yapılması gerektiği, bu konuda yıllardan beri çalışan tarih uzmanları tarafından belirtilmektedir.
Belgeler çoğunlukla Venedik Cumhuriyeti - Osmanlı Devleti ilişkilerini kapsamaktadır; bazıları ise Osmanlı Devleti'nin diğer ülkelerle yaptıkları anlaş¬malar ile ilgili raporlardır veya varılan anlaşma maddelerini Doc'a bildirme özelliğini taşırlar.
Dil açısından değerlendirildiklerinde, günümüz İtalyancasından farklı oldukları, dönemin arşivdili ileyazıldıkları, kimi zaman kısaltmalardan yararlanıldığı, bazılarının bölgesel olarak kullanılan sözcükler içerdiği anlaşılmaktadır.
Yöntem olarak, önce belgenin okunması, bilinmeyen sözcüklerin anlaşıl¬maya çalışılması, dönemin tarihsel olaylarının araştırılması yoluna gidilmiş, her belge üzerinde titiz bir değerlendirme yapılmıştır. Okunaklı belgelerin matbaa harfleriyle suretinin yazılmasına ve çevirisine geçilmiş; daha az okunabilen veya önem açısından ikinci plânda oldukları düşünülen bazı belgeler iseyalnızca özetlenmiştir. Hiç okunamayan sözcüklerin yerine üç nokta konulmuş; emin olunamayan ifadeler,soru işareti ile belirtilmiştir. Sözcüklerin belli bir biçimde anlaşılabileceği düşünüldüğünde ise, dipnotyapılmıştır. Dipnotlar, her metin için baştan başlanaraknumaralandırılmıştır.Metinlerin özgün üslubuna olabildiğincesadık kalınmış, çokgerekmedikçe noktalama işaretleri eklenmemiş, büyükveya küçük harfle yazılı sözcükler olduğu gibi bırakılmıştır.Tek bir dosya içindeki belgelerin söz konusu olduğu dikkate alınırsa, konuların (tarihsel, ekonomik, aydınlatıcı bil¬giler içermek gibi) çeşitliliğine ilişkin belirebilecek sorular da açıklığa kavuşur.