Dünyada 20,000'den fazla orkide çeşidi bilinir. Bunlardan 45’i Kıbrıs’ta, 30’u Kuzey Kıbrıs’ta bulunmaktadır. Herbaryum’da Kıbrıs’ a ait 40’dan fazla orkide alkollü preparatlar içerisinde sergilenmektedir. Kuzey Kıbrıs’ta bulunan orkidelerin isimleri şunlardır;
Sevebilmek Için Öncelikle Tanımak Gerek :
"Orkide" denince akla herzaman gizemli bir güzellik gelmektedir. Bizlere düşen görev, bu eşsiz güzelliklere sahip çıkmak, onların korunmasını ve tanıtımını sağlamaktır. Belki de söze “orkide nedir? ve “yaşadığımız çevrede yabani orkide mevcut mudur?" soruları ile başlamak daha doğru olur. Orkide dendiğinde, pahalı, hoş kokulu ve göz alıcı renkleriyle, genellikle bayanlara sunulan çiçekler akla gelmektedir.
Oysa bu yaygın imajın ötesinde, asırlar boyunca insanoğlunun gözdesi olmuş, onbinlerce türe sahip doğanın gizemli bireyleri orkideler, bizlere çok uzakta değildir. Bir piknikte veya arkadaşlarla çıkılan bir doğa yürüyüşünde, çoğuna defalarca rastladınız ama belki de ilginiz olmadığından, onları farkedemediniz. Eğer orkideler ile yeni tanışıyorsanız veya onlara ilgi duyuyorsanız, başlangıçta sitemizdeki bilgiler, size iyi bir rehber olacaktır. Sitemizde yer alan bitkilerin tamamı, Kuzey Kıbns’ta doğal olarak yetişen orkidelerdir. Bu 32 taksonun biri Kıbns endemiği, diğerleri ise beş kıtada yayılşa sahip bireylerdir.
Orkideler başlığı altında bulacağınız bilgiler ile hem amatör doğa tutkunları hem de botanikçiler Kuzey Kıbrıs orkidelerini yakından tanıma fırsatına sahip olacaklardır.
Liliaceae familyasından orijinlendiği düşünülen, Orchidaceae familyası, bitkiler alemindeki en büyük ve en evrimleşmiş bitki familyalarından biridir. Orkideler, Dünya çapında 400- 800 cinse ait 25000'den falza bitkiyi içeren, bitkiler aleminin en farklı familyasıdır. Doğal orkideler yönünden dünyanın en zengin kaynakları arasında olan Amazonda, binlerce tür tanımlanmış daha fazlası ise hiç şüphesiz keşfedişmeyi beklemektedir. Orkideler,
- Kolon olarak bilinen, birleşmiş stamen ve pistilleri ile,
- Üç petal ve üç petal benzeri sepalleri ile,
- Dudak veya labellum olarak isimlendirilen ve çiçeğiboyunasimetrik kılan farklılaşmış petali ile,
- Polinia olarak bilinen ve birkaç büyük kütle halinde birleşen polenleri ile,
- Resüpinasyon olarak bilinen çiçeğin gelişimi sırasında kendi ekseni etrafında bükülmesi ile, diğer çiçekli bitkilerden ayrılırlar.
Orkidelerin Ekolojisi :
Orkidelerin ekolojisi, çiçekleri kadar kompleks bir konudur. Orkideler, büyük bir habitat _çe|itliliğine sahiptir ve özellikle de tropik ve ihman bölgeler olmak üzere dünyanın hemen hemen her yerinde bulunabilirler. Çoğu orkide diğer bitkiler üzerinde (epifitik), çürürnüş materyal üzerinde (saprofitik) veya çoğu bitki gibi bağımsız olarak (ototrof) olarak yaşar. Hemen hemen tüm orkideler, başhca an ve yabanarısı olmak üzere, kelebek, karınca, sinek ve diğer böceklerle tozlaşır. Üstelik, hemen hemen her orkide türünün tozlaşmasında sadece bir veya iki böcek türü görev alır. Çok çeşitli olmalarına rağmen, tozlayıcı böceklerinin ölmesi onların yokolmasına sebep olabilir.
Kuzey Kıbrıs Orkideleri :
Nadir olmaları ve güzellikleri nedeniyle orkideler, tüm doğaseverlerin özel merağıdır. Kuzey Kıbrısta, orkide florası 32 tanımlanmış tür, alttür ve varyete ile varlığı doğrulanmayı bekleyen üç veya beş tür içerir. Botanikçiler bazı türlere kuzey-batı Avrupadan aşinadır, örneğin piramit orkidesi ve helezon orkidesi, fakat bunların yanında rnenekşe orkide, dil (çiçekli orkide, çıplak adam orkidesi gibi türler egzotik türlerdir. şüphe yoktur ki dikkatli botanikçiler bu ve diğer orkideleri daha sık bulacaklardır fakat gerçek şudur ki bu türler lokalize olmuştur ve tesadüfen bulunmaları sevindiricidir.
Orchis italica
Orchis İtalyanca Poir. İtalya Orkidesi, Naked Man Orchis Çok yıllık iki oval veya elips şeklinde yumrulu otsular. Yapraklar en fazla 10, parlak teşil, rozet şeklinde.Gövde dik 50 cm boya kadar, yapraklı. Çiçek durumu seyrek ve çok çiçekli. Çiçekler çıplak adamı anımsatır. Mordan krem beyazına kadar değişen renklerde. Pembemsi-beyaz veya beyaz pembe noktalı. Tür garik içinde, maki içinde veya Çam ormanı altında, bazen namli çayırlık tepelerde, kalkerli, topraklarda, deniz seviyesi ile 1000 m arasında yayılış gösterir. Çiçeklenme periyodu Nisan-Mayıs.
Dactylorhiza romana
Dactylorhiza romana (Seb.) Soo Romanlı Orkide, Roman Orchid Çok yıllık iki-üç yumrulu otsular. Gövde dik 35 cm boya kadar. Yapraklar en fazla 10, genellikle rozet şeklinde, oblongtan şeritsi-mızrakımsıya kadar. Çiçek durumu azdan çok çiçekliye kadar, silindirik, seyrek veya yoğun. Çiçekler mahmuzlu, parlak sarı veya mat sarı ve noktasız. Tür, kuru taşlık yerlerde, Çam ormanında, genellikle Orchis morio ssp. Picta ile birlikte, 150 ile 1000m arasında yayılış gösterir. Çiçeklenme periyodu Mart –Mayıs
Neotinea maculata
Neotinea maculate (Desf.) Stearn Sık Çiçekli Orkide, Dense-flowered Orchid Çok yıllık iki oval veya elips şeklinde yumrulu otsular. Gövde dik 45cm boya kadar. Yapraklar 3-6, parlak yeşil, rozet şeklinde ve bazen yapraklar gövdede mevcut. Çiçek durumu yoğun ve çok çiçekli. Çiçekler beyaz ve koyu pembe uçlu. Tür, garik içinde, Çam ve Selvi ormanlarında, genellikle kalkerli topraklarda, 100 ile 1000m arasında yayılış gösterir. Çiçeklenme periyodu Mart-Nisan.
Orchis papilonacea
Orchis Papilonacea L. Kelebek Orkisi, Butterfly Orchis Yumrulu çok yıllık otsular, gövde 50cm boya kadar. Yapraklar en fazla 10 tane, genellikle rozet şeklinde, noktasız. Çiçek durumu en fazla 14 çiçekli, seyrek veya sık. Çiçekler koyu pembe, kırmızı veya mor ve daha koyu noktalı veya damarlı. Tür, garik içinde veya kuru otlak alanlarda kalkerli topraklarda, deniz seviyesinde yayılış gösterir. Çiçeklenme periyodu Mart-Nisan
Spiranthes spiralis (L.) Chevall.
Helezon Orkide, Autumn Lady's Tresses: Çok vıllık otsular, kökler tuberli ve etli, gövde 35 cm kadar boylu. Yapraklar beneksiz, etli, tabanda ve gövde üzerinde. Çiçek durumu spiral kıvrılmış, çiçekler çok sayıda, beyaz, kokulu. Tür, çayırlıklarda ve kum tepelerinde, garik veya Çam ormanı altında, deniz seviyesi ile 300 m arasında yayılış gösterir. Çiçeklenme periyodu Eylül-Kasım.
Orchis simia
Orchis simaia Lam. Maymun Orkidesi, Monkey Orchid Çok yıllık iki oval veya elips şeklinde yumrulu otsular. Gövde dik 45cm boya kadar. Yapraklar 3-6 parlak, lekesiz, rozet şeklindeve bazen yapraklar gövdede mevcut. Çiçek durumu yoğun ve çok çiçekli. Çiçekler beyaz ve koyu pembe uçlu. Tür garik içinde, çayırlık yerlerde, taşlı bayrılarda Çam ormanında, kalkerli torpaklarda 500 ile 1000 m arasında yayılış gösterir. Çiçeklenme periyodu Nisan-Mayıs.
Ophrys bornmuelleri ssp. Bornmuelleri
Ophrys bommuelleri M.Schulze ex Bornm. ssp. bommuelleri Bornmüler’in Ofrisi, Bornmueller’s Orchid Çok yıllık iki yumrulu otsular. Gövde 40 cm kadar boylu. Yapraklar 3-4, gövdedeki 1 tanesi hariç diğerleri tabanda. Alttür bornmuellerinin çiçek durumu çok seyrek, uzamış, en fazla 15 çiçekli. Labellum kahverengimsi, tüylü, krem sarısı omuzlu ve omuzlarının altında h-şeklinde krem sansı marjinli. Tür, garik içinde, çam ormanı altında veya çayırlıklarda, kalkerli topraklarda, deniz seviyesi ile 1000 m arasında yayılış gosterir. Çiçeklenme periyodu Mart-Nisan.
Orchis collina
Orchis Anatolica Boiss. Var.anatolica Anadolu Orkidesi, Anatolian Orchid Bitki çok yıllık, otsu iki yumrulu... Gövde 50cm boya kadar. Yapraklar 2-5, oblong veya eliptik, rozet şeklinde, koyu yeşil ve koyu noktalı veya lekeli.Çiçek durumu seyrek, en fazla 14 çiçekli. Çiçekler beyaz, açık pembe ve mor, kırmızı noktalı. Tür, garik içinde, taşlık yerlerde, Çam ormanı açıklıklarında kalkerli topraklarda, 150 ile 1000m arasında yayılış gösterir. Çiçeklenme periyodu Mart-Mayıs.
Limodorum abortivum (L.) Swartz.
Menekşe Renkli Orkide, Violet Limodore Bitki genellikle sağlam görünüşlü. Gövde, kalın, dik 80 cm’ye kadar, mor, mor-kırmızı veya mavimsi-mor ve kuşkonmazı anımsatır. Çiçek durumu en fazla 25 çiçekli başakçık. Çanak ve taç yapraklar açıktan koyu mora kadar. Tür, Çam ormanlarında, kuru otlaklarda, kalkerli topraklarda 800 ile 1000 m arasında yayılış gösterir. Çiçeklenme periyodu Nisan-Haziran.
Serapias vomeracea (Burm.fil.) Briq.ssp. orientalis W.Greuter
Serapyas, Tongue Orchid Çok yıllık 30 cm kadar boylu otsular. Yapraklar 4-6, geniş mızraksı, mavimsi veya sarımsı-yeşil. (Jigek durumu kısalmış, 3-6 çiçekli. Tüm Serapias çiçekleri iki parçalı dudağa sahip. Ön parça dili anımsatır. Bu alt türün S. vomeracea ssp. laxifloraya göre daha büyük ön dudağı veya dili var. Tür, nemli kalkerli veya hafif asidik topraklarda, Zeytin veya Çam ağaçları altında, deniz seviyesi ile 400 m arasında yayılış gösterir. Çiçeklenme periyodu Mart-Mayıs.
Serapias vomeracea ssp. Laxiflora
Serapias vomeracea (Burm.fil.) Briq. ssp. laxiflora (Soo.) Golz et Serapyas, Tongue Orchid Çok yıllık 60 cm kadar boylu otsular. Yapraklar 4-7, şeritsiden mızraksıya kadar değişken, noktasız. Çiçek durumu uzamış, en fazla 10 çiçekli. Tüm Serapias çiçekleri, Ophrys çiçekleri gibi benzer şekilli, dili andırır ve bu alt türün S. vomeracea ssp. orientalise göre küçük ön dudağı veya dili var. Tür, öncelikle nemli kalkerli topraklarda, deniz seviyesi ile 800 m arasında yayılış gösterir. Çiçeklenme periyodu Mart-Nisan.
Serapias parviflora. Ophrys fusca ssp. Fusca
Serapias parvijlora Parl. Serapyas, Tongue Orchid Çok yıllık 40 cm kadar boylu otsular. Yapraklar 6-9, taban yaprakları noktalı, dar veya genis, mızraksı.Çiçek durumu uzamış, en fazla 12 veya daha fazla çicekli. Çiçekler diğer Serapias türleri ile karşılaştırıldığında, solgun renkli ve en kısa dile sahip. Tür, kuru taşlı tepelerde, garik içinde; kalkerli veya asidik topraklarda, deniz seviyesi ile 300 m arasında yayılış gösterir. Çiçeklenme periyodu Mart-Mayıs.
Ophrys fusca ssp. Fleischmanii
Ophrys fusca Link. ssp.Jusca Gumprecht Esmer Ofris, Sombre Orchid Çok yıllık iki oval yumrulu otsular. Yapraklar 6'ya kadar, rozet şeklinde, dar veya geniş elips şeklinde. Çiçek durumu seyrek, en fazla 5 çiçekli. Labellum, çiçeğin böcek şeklindeki kısmı, kahverengi ve üst kısmına yakın daha açık renk göz şeklinde noktalı, ve karakteristik dar sarı marjinli.Tür, Çam, Selvi, Zeytin veya Çitlembik altında, garik içinde, kireçtaşı tepelerde veya kalkerli yerlerde, deniz seviyesi ile 1000 m arasında yayılış gösterir. Çiçeklenme periyodu Şubat-Nisan.
Ophrys fusca ssp. tricolor
Ophrys fusca Link, ssp.jleischmanü (Hayek) Soo Israil Ofrisi, Fleischmann's OrchidÇok yıllık iki oval yumrulu otsular. Yapraklar 6'ya kadar, rozet şeklinde, dar veya geniş elips şeklinde. Çiçek durumu seyrek, en fazla 10 adet böcek şeklinde çiçekli. Labellum, kahverengimsi- sarımsı ve beyaz w-şeklinde çizgi ile iki belirgin parçaya ayrılmış.Tür, garik içinde veya Çam ormanlarında, kalkerli topraklarda, 500 ile 1000 m arasında yayılş gösterir. Çiçeklenme periyodu Şubat-Nisan.
Ophrys lutea ssp. galilaea
Ophrys lutea Cav. ssp. galilaea (H.Fleischm. et Bornm.) Soo San Ofris, Yellow Orchid Çok yıllık iki oval yumrulu otsular. Gövde 40 cm kadar boylu. Yapraklar 4-8, hepsi tabanda rozet şeklinde. Çiçek durumu seyrek, en fazla 7 çiçekli. Böcek şeklindeki çiçekler O. fusca ssp. Fusca’yı anımsatır fakat bunun daha geniş sarı marjini vardır. Tür, garik içinde veya taşlık yerlerde, Çam veya Zeytin altında, kalkerli topraklarda, deniz seviyesi ile 1000 m arasında yayılıs, gösterir. Çiçeklenme periyodu şubat-Nisan.
Ophyrs bornmuelleri ssp. grandiflora
Ophyrs bornmuelleri M.Schulze ex Bornm. ssp. grandiflora (Fleischm. et Soo) RenzetTaubenheim Büyük Çiçekli Ofris, Wide-lipped Orchid O. bornmuelleri ssp. bornmuelleri'den çiçek durumunun çok yogun ve daha az uzamış, en fazla 7 çiçekli oluşu ile ayrılır. Labellum, kahverengimsi, tüylü, krem sansı omuzlu ve omuzlarının altında h-şeklinin krem sarısı marjini yok. Tür, nemli çayırlıklarda, garik içinde, Çam veya Selvi altında veya kalkerli topraklarda, 100 ile 700 m arasında yayılış gösterir. Çiçklenme periyodu Mart-Nisan.
Ophrys sphegodes ssp. Mammosa
Ophrys sphegodes Mill ssp. mammosa (Desf) Soo Memeli Ofris, Breasted Orchid Çok yıllık iki yumrulu otsular veya oval yumrulu otsular. Gövde 80 cm kadar boylu en fazla 4 gövde yaprağına sahiptir. Çiçek durumu seyrek, en fazla 15 çiçekli. Çiçeğin, böcek şeklindeki kısmı siyahımsı renk ve h-şeklinde parlak morumsu çizgili. Tür, garik içinde, Çam ormanı altında, kalkerli topraklarda, deniz seviyesi ile 1000 m arasında yayılış gösterir. Çiçeklenme periyodu Mart-Haziran .
Ophrys sphegodes ssp. Transhyrcana
Ophrys sphegodes Mill ssp. Transhyrcana (Czernjak) Soo Sintenis’in Ofrisi, Long-beaked Orchid O. sphegodes ssp. Mammos’dan böcek şeklindeki çiçek kısmının (Labellum) dar olması ile ayrılır. Tür, garik içinde, Çam ormanı altında, genellikle nemli yerlerde, kalkerli topraklarda 100 ile 1000 m arasında yayılış gösterir. Çiçeklenme periyodu Mart-Nisan.
Ophrys apifera var. Chlorantha
Ophrys apifera Huds. var. chlorantha (Hegetschw.) Richter arı Ofrisi, Bee Orchid Çok yıllık iki oval yumrulu otsular. Yaprak 9 taneye kadar, koyu yeşil genellikle rozet. Gövde 50 cm kadar boylu, 1-2 gövde yaprağına sahiptir. Çiçek durumu seyrek, en fazla 17 çiçekli. Labellum tam, yeşil, sarımsı-yeşil ve pembe, alt kısmında belirgin ekli ve ek üzerinde iki sarımsı noktalı Labellumun boğazı yakınında atnalı şeklinde lekeli. Tür, kumlu veya kalkerli topraklarda, yaklaşik 200 m yükseklikte yayılış gösterir. Çiçeklenme periyodu Nisan.
Ophrys argolica ssp. elegans
Ophrys argolica H.Fleischm. ssp. elegans (Renz) Erich Nelson Zarif Ofris, Eyed Orchid Çok yıllık iki küçük yuvarlak veya oval yumrulu otsular. Yapraklar 3-4 adet çoğunlukla tabanda. Gövde 35cm kadar boylu 2-3 gövde yaprağına sahiptir. Çiçek durumu seyrek, en fazla 6 çiçekli. Çiçeğin, labellumu kısmen bütün, soluk pembemsi-menekşe, leylak veya mor renkli, omuzları yumuşak tüylü. Labellum ortasında gözlük şeklinde metalik mor noktalı. Tür, çayırlıklarda , Çam, Selvi altında gölgelik yerlerde, garik içinde, kum tepeleri üzerinde veya kalkerli topraklarda, deniz seviyesi ile 1000 m arasında yayılış gösterir. Ciçeklenme periyodu Şubat-Mart.
Ophrys kotschyi
Ophrys kotschyi H. Fleischm. et Soo. Kıbns Ofrisi, Cyprus Bee Orchid Çok yıllık iki oval yumrulu otsular. Yaprak koyu yeşil, bir tanesi hariç hepsi tabanda. Çiçek durumu en fazla 10 çiçekli. Çanak yaprakları yeşil damarlı açık pembe renk ve petaller zeytin yeşili, merkezinde mor noktalı. Omuzlartüylü ve uçları sarı noktalı. Kıbrısın tek endemik orkide türü. Tür, çayırlıklarda, Çam, Selvi, Akasya ve Ökaliptus altında, garik içinde, kum tepeleri üzerinde veya kalkerli topraklarda, deniz seviyesi ile 1000 m arasında yayılış gösterir. Ciçeklenme periyodu Mart-Nisan.
Ophrys scolopax
Ophrys scolopax Cav. Çulluk Ofrisi, Woodcock Orchid Çok yıllık iki küresel veya elips şeklinde yumrulu otsular. Yaprak en fazla 10. tane ve hepsi tabanda gruplaşmış. Gövde 60 cm kadar. Ciçek durumu seyrek, en fazla 12 çiçekli. Çiçeğin böcek şeklindeki kısmı daha dar, kahverengimsi renkte mor boyunlu. Omuzlar tüylü ve ek kısmı üç loblu. Tür, Çam, Selvi altmda gölgelik alanlarda, garik içinde, kuru topraklarda, deniz 100 ile 1000 m arasında yayılış gösterir. Çiçeklenme periyodu Mart-Haziran.
Ophrys umbilicata ssp. Umbilicata
Ophiys umbilicata Desf. ssp. umbilicata Gobekli Ofris, Navel Orchid Çok yıllık iki yumrulu otsular. Yapraklar en fazla 8, genellikle tabanda. Gövde 45 cm ve 1-2 yapraklı. Ciçek durumu en fazla 12 çiçekli. Böcek şeklindeki kısım labellum, biri merkezde ikisi omuzların altında, üç beyaz sınırlı kahverengi noktalı. Omuzlar tüylü ve labellum dipte sarımsı ekli. Tür, farklı habitatlarda, deniz seviyesi ile 800 m arasında yayılış gösterir. Çiçeklenme periyodu Mart-Nisan.
Ophrys umbilicata ssp. attica
Ophrys umbilicata Desf. Ssp. attica (Boiss Orph) J.J. Wood Göbekli Ofris, Navel Orchid O. umblicata ssp. Umblicata’dan daha uzun omuzları, daha geniş labellumu ve dipte daha kısa ek kısmı ile ayrılır. Tür, graik içinde, Çam, Selvi altında gölgelik yerlerde, kuru otluklarda, kalkerli topraklarda, deniz seviyesi ile 300 m arasında yayılış gösterir. Çiçeklenme periyodu Mart-Nisan.
Barlia robertiana
Anacamptis pyramidalis (L.) L.C.M Rich. Piramit Orkidesi, Pyramidal Orchid Çok yıllık otsular, 75cm boya kadar. Gövde dik 2-3 yapraklı. Yapraklar kışın rozet şeklinde ve çiçeklenme zamanı gövde üzerinde. Bir önceki yılın yaprakları çiçeklenmeden önce kurur. Çiçek durumu çok çiçekli, kon-piramit şeklinde. Çiçekler pembeden kırmızımsı-pembeye kadar. Tür, garik içinde, kuru otuklarda, Çam oramanı açıklıklarında kalkerli topraklarda, deniz seviyesi ile 100 m arasında yayılış gösterir. Çiçeklenme periyodu Mart-Mayıs.
Orchis anatolica var. anatolica
Barlia Robertiana (Loisel.) Greuter Dev Orkide, Giant Orchid Çok yıllık 2-3 büyük yumrulu otsular. Yapraklar 5-8, büyük, noktasız ve gödenin tabanında gruplaşmış. Gövde yaprakları sapsız ve çok küçük. Gövde 80cm kadar. Çiçek durumu, çok çiçekli. Ç, çekler büyük, kokulu, beyaz veya pembe ortası beyaz ve pembemsi noktalı. Tek türe sahip bir cins, dünyada geniş yayılışa sahip, deniz seviyesi ile 500 m arasında yayılış gösterir. Çiçeklenme periyodu Şubat-Mart.
Orchis morio ssp. picta
Orchis morio L. ssp.picta (Loisel.) Aschers. et Graebn Soytarı Orkidesi, green -winged Orchis Çok yıllık iki yumrulu otsular. Gövde 40 cm boya kadar, etli genellikle kımrızı veya mor. Yarklar rozet şeklinde koyu yeşil. Çiçek durumu seyrek, en fazla 20 çiçekli. Çiçekler mordan krem beyazına kadar değişen renklerde. Tür garik içinde, kumlu veya taşlık yerlerde, genellikle kalkerli topraklarda, deniz seviyesi ile 400 m arasında yayılış gösterir.Çiçeklenme periyodu Şubat-Mart
Orchis coriophora ssp. fragrans
Orchis coriophora L.ssp.fragrans(Poll.) Camus Tahtabiti Orkidesi, Bug Orchis Çok yıllık yumrulu otsular. Gövde 60cm kadar. Yapraklar rozet şeklinde, en fazla 10 tane ve birkaçı gövdede, lekesiz. Çiçek durumu yoğun ve çok çiçekli. Çiçekler mor, kırmızı veya kırmızımsı-mor, üç kırmızı noktalı güzel kokulu. Tür garik içinde, kuru otluk alanlarda ve yol kenarlarında, kalkerli topraklarda, deniz seviyesi ile 600 m arasında yayılış gösterir. Çiçeklenme periyodu Nisan-Mayıs.