Kıbrıs Cumhuriyeti'nin Sonu
Kıbrıs Cumhuriyeti Anayasası'nı uygulamak istemeyen Makarios, ilk olarak Anayasa'da Türklere tanınan hakların kaldırılmasını, garanti ve ittifak antlaşmalarının feshedilmesini önerdi. Bunu kabul ettirmek için de, Türkiye'de hükümet buhranı yaşandığı, Yunanistan'da ise Karamanlis'in iktidardan düşüp yerine Londra, Zürih antlaşmalarını tanımayan Papandreu'nun başbakan olduğu zamanı seçti.
Başpiskopos Makarios'un 30 Kasım 1963'te Türkiye'ye sunduğu 13 maddelik "düzeltme" teklifini, Kıbrıs Türkleri tarafından derhal, Türkiye tarafından da 6 Aralık 1963'te reddedildi. Başpiskoposu destekleyen İngiltere ve Yunanistan, bir reaksiyon göstermediler. Düzeltme tekliflerinin hazırlanmasında, Kıbrıs'taki İngiliz Yüksek Komiseri, Makarios'a yardım etmişti.
Makarios'un değiştirilmesini istediği 13 Anayasa maddesi, Kıbrıs Türklerini "azınlık statüsüne" düşürüyordu. Makarios'un Anayasa'da yapmak istediği 13 madde ile sınırlanan değişiklikler şunlardı(*):
1. Cumhurbaşkanı ve Yardımcısının veto hakkının kaldırılması.
Kıbrıs Anayasası'nın 50. maddesinin 1. bendinde bu konuyla ilgili hüküm şöyledir:
"Cumhurbaşkanı ve Cumhurbaşkanı Yardımcısı, Temsilciler Meclisinin aşağıdaki konular ile ilgili herhangi bir kanun veya kararına veya onun herhangi bir kısmına karşı kesin veto hakkına, ayrı ayrı veya müştereken sahiptirler."
2. Cumhurbaşkanı hariçte içken ona Cumhurbaşkanı Yardımcısının vekalet edebilmesi.
Kıbrıs Anayasası'nın 36. maddesinin 2. bendinde bu konuyla ilgili hüküm şöyledir:
"Cumhurbaşkanının veya Cumhurbaşkanı Yardımcısının geçici olarak gaybubeti veya görevlerini yapamaması halinde, kendisine, bu halin devamınca, hale göre, Temsilciler Meclisi'nin Reisi veya Reis vekili ve onun gaybubeti veya bu makam münhal bulunduğu takdirde, 72. Madde gereğince ona vekalet eden Temsilci vekalet eder."
3. Temsilciler Meclisi Başkan ve Yardımcısı, cemaatler tarafından ayrı ayrı değil, Meclis tarafından bütün milletvekillerinin katılması ile seçilebilmesi.
Kıbrıs Anayasası'nın 72. maddesinin 1. bendinde bu konuyla ilgili hüküm şöyledir:
"Temsilciler Meclisinin Reisi, Elen cemaati tarafından seçilen Temsilciler tarafından seçiglecek olan bir Elen ve Reis Vekili, Türk cemaati tarafından seçilen Temsilciler tarafından seçilcek olan bir Türk'tür. Her biri, Temsilciler Meclisi'nin görev süresinin başlangıcında ve bu sürenin tamamı içni aynı toplantıda yukarıda gösterildiği gibi ayrı ayrı seçilir."
4. Temsilciler Meclisi Başkanına, Temsilciler Meclisi Başkan Yardımcısının vekalet edebilmesi.
Kıbrıs Anayasası'nın 72. maddesinin 3. bendinde bu konuyla ilgili hüküm şöyledir:
"Meclis Reisinin veya Reis vekilinin geçici gaybubeti sırasında veya bu maddenin 2. Fıkrasında gösterildiği üzere bu görevlerden herhangi birindeki münhal dolduruluncaya kadar, hale göre, Resi veya Reis Vekilinin görevlerini, kendi cemaati temsilcilerince başka türlü karar verilmedikçe, kendi cemaatinin en yaşlı cemaat temsilcisi görür."
5. Bazı kanunların yapılması için Anayasa'da öngörülen ayrı çoğunluğun istenmesinin kaldırılması.
Kıbrıs Anayasası'nın 78. maddesinin 2. bendinde bu konuyla ilgili hüküm şöyledir:
"Seçimi kanununda herhangi bir değişiklik, belediyeler ile ilgili veya resimler veya vergiler koyan herhangi bir kanunun kabulü, Elen ve Türk cemaatleri tarafından seçilen bir reye iştirak eden Temsilcilerin ayrı ayrı basit ekseriyetini gerektirir."
6. Belediyelerin birleştirilmesi.
Kıbrıs Anayasası'nın 173. maddesinin 1. ve 2. bendinde bu konuyla ilgili hüküm şöyledir:
"1) Cumhuriyetin en büyük beş şehrinde, yani Lefşoke, Leymosun, Magusa, Larnaka ve Baf'ta bunların Türk halkı tarafından ayrı belediyeler kurulur: Ancak, bu Anayasanın yürürlüğe girdiği tarihten itibaren dört sene içinde, Cumhurbaşkanı ve Cumhurbaşkanı Yardımcısı, yukarıdaki şehirlerdeki belediyelerin ayrılmalarının devam edip etmemesi meselesini inceler. 2) Yukarıdaki şehirlerde, Elen belediye meclisleri şehrin Elen seçmeleri tarafından ve Türk belediye meclisleri Türk seçmenleri tarafından seçilirler."
7. Adalet mekanizmasının tek elde birleştirilmesi.
Kıbrıs Anayasası'nın Kısım X - Madde 152-164'te yer alan hüküm şöyledir:
"Kıbrıs Cumhuriyeti Anayasası gereğince (Kısım X - Yüksek Mahkeme ve Alt Mahkemeler) Bölümünde mezkür Madde 152'den Madde 164 dahil olmak üzere cemaatlere bahşedilen bazı kuvvetlerle ilgili Türk toplumuna özel gerekçelerin varid iken adı geçenin teklifiyle tadili istenmektedir."
8. Polis ve jandarma teşkilatının birleştirilmesi.
Kıbrıs Anayasası'nın 131. maddesinin 1. ve 2. bendinde bu konuyla ilgili hüküm şöyledir:
"Cumhuriyet ordusunun, polisinin ve jandarmasının kumandanları ve Kumandan Yardımcıları Cumhurbaşkanı ve Cumhurbaşkanı Yardımcısı tarafından müştereken tayin olunurlar. Ordu, Polis v Jandarmanın birinin Kumandanı Türk'tür ve Ordu, Polis v Jandarma Komutanı hangi cemaate mensup ise Kumandan Muavini diğer cemaate mensup olur."
9. Ordunun miktarının Anayasaya bağlı olarak değil özel bir kanuna göre tayin edilmesi.
Kıbrıs Anayasası'nın 129. maddesinin 1. bendinde bu konuyla ilgili hüküm şöyledir:
"Cumhuriyetin yüzde altmışı Elen yüzde kırkı Türk olan iki bin kişilik bir ordusu olur."
10. Memurların nüfus oranlarına göre cemaatlar arasından alınması.
Kıbrıs Anayasası'nın 123. maddesinin 1. bendinde bu konuyla ilgili hüküm şöyledir:
"Amme hizmeti, yüzde yetmişi Elen'lerden ve yüzde otuzu Türklerden müteşekkildir."
11. Amme hizmeti Komisyonu 10'da 3 oranında bir esas olduğu halde yapılan teklifte bu oran 5'te 1'e indirilmesi.
Kıbrıs Anayasası'nın 124. maddesinin 2. bendinde bu konuyla ilgili hüküm şöyledir:
"Komisyonun yedi üyesi Elen ve üç üyesi Türk'tür."
12. Amme Hizmeti Komisyonu kararlarının basit çoğunlukla alınması.
Kıbrıs Anayasası'nın 125. maddesinin 3. bendinde bu konuyla ilgili hüküm şöyledir:
"Konu, münhasıran bir Türk'ü ilgilendirdiği zaman, Komisyonun bu husustaki herhangi bir kararı, en az iki Türk üyenin reylerini ihtiva eden mutlak bir ekseriyetle alınır. Konu, münhasıran bir Elen'i ilgilendirdiği zaman, Komisyonun bu husustaki herhangi bir kararı, en az dört Elen üyenin reylerini ihtiva eden mutlak bir ekseriyetle alınır."
13. Rum Cemaat Meclisinin lağvedilmesi.
Kıbrıs Anayasası'nın 86. maddesinin bu konuyla ilgili hüküm şöyledir:
"Elen ve Türk cemaatlerinin her biri, kendi üyeleri arasından, bu Anayasa hükümleri gereğince açıkça kendisine ayrılmış bulunan yetkilere sahip olacak bir cemaat Meclisi seçer."
Türkiye'nin kabul etmeyeceğinin bilincinde olarak, anayasa düzeltme önerisini hazırlayan Makarios, Türkleri yok ederek Kıbrıs'ı elde etmek üzere hazırlattığı planları yürürlüğe koydu. Bu planı gerçekleştirmek üzere kurulan 20 bin kişilik EOKA, en modern silahlarla donatılarak harekete hazır duruma getirildi.
Olayların Kıbrıslı Türkler tarafından başlatıldığı imajını vermek isteyen Rumlar, 4 Aralık 1963 günü Lefkoşe'de Baf kapısı civarında dikilmiş bulunan EOKA'cı Markos Drakos'un heykeline bomba attırdılar. Bu olayın hemen ardından da EOKA'nın bildirisi geldi. Bildiride, bombanın Türkler tarafından atıldığı iddia ediliyordu. Artık "Türk'ü imha planı" uygulamaya konmuştu. Kıbrıs Cumhuriyeti yıkılmış, Makairos-EOKA diktatörlüğü Kıbrıs'ın yönetimini eline geçirmişti.
KAYNAK:
Çay, Abdulhaluk Mehmet-; Kıbrıs'ta Kanlı Noel-1963, Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü Yayınları, Ankara 1989.
DİPNOT:
(*) Akritas Planı, Türk'ü İmha Planı, Leşkoşe 1972, s. 44-48