1571 yılından bu yana Kıbrıs’ta da bilime önem veren ve kütüphaneler inşaa edip içine konacak eserlerin yanında bekçisine ve bakıcısına ödenecek maaşı ve hatta yılda bir kere 400 kuruş sarfıyla pilav ve zerde ziyareti yapılması için vakıflar bırakan Türkler, bu kütüphanelerin dışında, 1960 yılında Kıbrıs türklüğünü temsil eden ve maddi kültür belgelerini bir araya toplayarak değerlendiren bir Türk Müzesi kurma girişimi başlatmıştır. Türkiye Cumhuriyeti’nden Mehmet Önder, 1961 yılı Haziran ayında, bu konuda incelemeler yapmak üzere görevlendirilmiştir. Yapılan çalışma sonrasında hazırlanan rapor çerçevesinde, Mehmet Önder ve müze memuru olan Cevdet Hüseyin Çağdaş ile birlikte 500’den fazla etnografik eseri müzenin nüvesini oluşturmak üzere vatandaşlardan derlemişlerdir. Bunların içinde yazma kitap, ferman, berat ve Şer‘iye sicilleri de bulunmaktaydı. Bu müze 1962 yılında Lefkoşa’da Mevlevi Tekkesinde açılmıştır.
Kıbrıs Milli Arşiv’ini kurma faaliyetleri, 1969 yılında, aydınların talepleri üzerine, Kıbrıs Türk Yönetimi Başkan Yardımcısı Rauf Raif Denktaş’ın yaptığı girişimler sonucu, Yürütme Kurulu’na sunduğu 9 Ağustos 1971 tarih ve 424/71 sayılı Önergenin kabulü ile başlamıştır.
Rauf Raif Denktaş’ın Önergesinin kabulü üzerine, 1970 yılında Gençlik, Spor, Köy ve Halk Eğitimi Dairesi’ne bağlı olarak bir arşiv kurulmasına karar verilmiştir. Milli Arşiv, ilk olarak Gençlik, Spor, Köy ve Halk Eğitimi Dairesi’nin bir odasında hizmet vermeye başlamıştır. Arşive intikal eden malzeme için tutulan tutanak kayıtlarından aldığımız bilgiye göre, 1963 olayları sonrasında Türk Kantonlarında kalan kurum ve kuruluşların ambarlarındaki meriyet dışı (işlemi biten) evrakların Milli Arşive gönderilmesi için çalışmalara başlanmıştır. Bu çerçevede, 01.03.1973 tarihinde Lefkoşa –Magosa–Girne Türk Cemaat Mahkemesinde bulunan 122 kayıt altında Şer‘iye Sicilleri, Zabıtlar (İngiliz Dönemi Kadı Defterleri), Tereke ve Eytam Defterleri, Senet ve Pul Defterleri, Kasa, Vekalet, Tahrirat, İlmuhaber, Tereke, Depozit ve İdame Defterleri ve Ceride-i Resmiye-i Kıbrıs’lar; ayni kurumdan, 14.03.1973 tarihinde 804 adet Tereke Dosyası ile 65 kayıt altında Cyprus Blue Book, Düstur, Staff List, çeşitli defterler ve kanunlar teslim alınmıştır.
Yüksek Anayasa Mahkemesi Başkanlığı’ndan ise 16.05.1973 tarihinde, altı sayfalık tutanak altında onlarca defter ve yüzlerce Assize Court dosyası teslim alınmıştır. Kısa sürede bir odanın yetmeyeceği anlaşılmış ve Cumhurbaşkan Muavinliği’nin yanında Top Hisarı (Silihtar Tabyası) üzerinde iki odası, iki salonu ve mutfağı ile yeni bir mekan inşa edilmesi uygun bulunmuştur. Yeni bina, 18.06.1973'te açılışı yapılarak hizmete girmiştir.
Malzeme toplama çalışmaları çerçevesinde, 03.09.1973 tarihinde Maarif Dairesi’nden eğitim ile ilgili en eskisi 1896 yılına ait altı Tutanak (Munites) ve bir Kayıt Defteri ayrıca, 5.10.1973 tarihinde ise, Enformasyon Dairesinden Basın Özetleri, Basın Raporları ve bir miktar yerel basın alınmıştır.
Türkiye'den getirilen belge kopyaları üzerinde kaba tasnif çalışmasına başlanmıştır. Çalışmanın bilimsel esaslar çerçevesinde yapılması için Burs Seçim Encümeni’ne dört kişinin Türkiye’de staj yapmaları gerekliliği belirtilmiştir. Gönderilen heyet'in Türkiye’de Başbakanlık Arşiv Genel Müdürlüğü, Vakıflar Genel Müdürlüğü Arşivi ve Topkapı Sarayı Müzesi Arşivinde Arapça, Farsça ve Osmanlıca bilgilerini geliştirmek ve arşiv eğitimi almak amacıyla staj yapmaları uygun bulunmuştur.
Gençlik, Spor, Köy ve Halk Eğitimi Dairesi Müdürü Fikret Kürşat, vatandaşların elinde bulunan gazete, dergi ve belgeleri toplamak için seferberlik başlatmıştır. Bu seferberlik sonucu toplanan malzemeye, Mutlu Barış Harekatı sonrası sahipsiz kalan kurum ve kuruluşlar, ofisler ve bazı evlerde kalan malzemenin bir kısmı da dahil olunca, bina sorunu yeniden gündeme gelmiştir.
16.11.1974 tarihinde Cumhurbaşkan Muavini ve Otonom Kıbrıs Türk Yönetimi Başkanı Rauf Raif Denktaş, Yürütme Kuruluna sunduğu 655/74 sayılı Önerge’si ile Kıbrıs Türk Milli Arşivi ve Araştırma Merkezi’nin Girne’de bugün hizmet verdiği binaya (Severis Binası) taşınmasına önderlik etmiştir. Milli Arşiv’in, 11.01.1975 tarihinde A.007493 sayılı “Ev Tahsis Belgesi” ile Severis Binası olarak adlandırılan binaya taşınma işlemleri gerçekleşmiştir.
Yeni yerinde Mustafa Haşim Altan, Cevdet Mahmut, Erdoğan Saraçoğlu, Mehmet Rifat, Mustafa M. Cemali, Güzide Zekâ, Mehmet Salih ve Hasan Zekâi’den oluşan kadrosu ile Milli Arşiv Kurulu oluşturulmuş ve ilk toplantısını 17.02.1975 tarihinde yapmıştır.
14.08.1975 tarihinde yapılan talepler üzerine terkedilmiş dükkanlardan temin edilen malzeme ve cihazlar ile Foto-film ünitesi kurulmuş ve 11.10.1975 tarihinde çalışır durumda teslim alınmıştır. Arşivlik malzemenin toplanması çerçevesinde Milli Arşivin bağlı olduğu Gençlik, Spor ve Kültür İşleri Dairesi 1 - 4 Ekim 1975 tarihlerinde, 1960 öncesine ait toplam 70 dosya verirken, Posta Dairesi’nden 52 cilt Blue Book ve 47 cilt Cyprus Gazette alınmıştır. Bu arada, Barış Harekatı sonrasında evlerde ve iş yerlerinde bulunan kitap, gazete, dergi ve dosyaların, mekanların devir işlemlerine sıra geldikçe Milli Arşiv’e gönderilmesine devam edilmiştir.
İlk yasa çalışması 14.02.1975 tarihinde olmuş ve 23 maddeden oluşan “Arşiv Kanunu (Tasarısı)” hazırlanarak 02.07.1975 tarih ve 1975/7/1 sayılı yazı ile müdürlüğe sunulmuştur. Buna ilave birde tüzük taslağı hazırlanmış, ancak yasa ileri götürülmediği için uygulanamamıştır. Bu çalışmalar bazı değişikliklerle 1977, 1983 ve 1989’da tekrar sunulmuş ve 1990 yılında yasalaşmıştır.
Milli Arşiv, 1971 yılında kurulduğunda, Türk Cemaat Meclisi Başkanlığı ve Kıbrıs Türk Yönetimi Yürütme Kurulu Başkan Yardımcılığı altında, 1970 yılında kurulan Gençlik, Spor, Köy ve Halk Eğitimi Dairesi’ne bağlıydı. 1974 Barış Harekatı sonrasında kurulan Kıbrıs Türk Federe Devleti’nde K.T.F.D. Başkanlığı, Gençlik, Spor ve Kültür İşleri Dairesi’ne, 1977’de Eğitim, Öğretim ve Kültür İşleri Bakanlığı, Gençlik ve Kültür İşleri Dairesi’ne bağlıyken, 1978’de Ulusal Eğitim ve Kültür Bakanlığı altında Milli Arşiv Bölümü olarak yer almıştır.