Ermeni Meselesi Kronolojisi
--------------------------------------------------------------------------------
19181022
Savaş sebebiyle başka yerlere nakledilen Rum ve Ermenilerin iaşe ve iskânlarının temin edilerek emniyet içinde geri dönmelerine müsaade edildiğine dair Dâhiliye Nezâreti'nden bazı vilâyet ve livalara şifre telgraf. BOA. HR. MÜ, 4334
19181023
“Ermeni Patrik vekili Adliye Nezâreti'nde” ve “Tehcir Edilen Sölözlü Ermeniler”başlıklı yazılar. Sabah
19181023
Ermeni Patrikhânesi'nde Patrik vekili Cevahirciyan başkanlığında bir toplantı yapıldığı, tehcir edilmiş Ermenilerin yerlerine iadesi ve ötede beride bulunan Ermeni muhacirlerinin tutulması hakkında alınması gereken kararların görüşülmesi, sonuç olarak bir taraftan kendilerinin, diğer taraftan da hükümetçe gerekli tedbirlerin alınması için Dâhiliye Nezâreti'ne müracaata karar verilmesi. Sabah
19181023
Savaş sebebiyle başka mahallere sevk ve nakl edilen ahâlinin memleketlerine dönmelerine müsaade edildiği ve bunların emin ve salim bir surette dönebilmeleri için gerekli tedbirlerin alınması ve bu hususlarda kusuru görülenlerin cezalandırılacakları. BOA. HR. MÜ, 4334
19181025
“Ermenistan'da Osmanlı Mümessil-i Siyasisi”başlıklı yazı. Tanin
19181025
İstanbul'da bulunan Ermeni heyetinin Ekim ayı sonlarına doğru Erivan'a dönmek üzere İstanbul'dan ayrılmaya karar vermesi. Sabah
19181026
“Ermeni Muhacirlerinin İadesi”; “Ermeni Patrikhânesinde Bir İctima”; “Ermeni Katogikosu Nerede” başlıklı yazılar. Sabah
19181027
“Ermeni Patrikhânesindeki İctima” başlıklı yazı. Tanin
19181028
Divaniye Mebusu Fuat Bey tarafından Said Halim Paşa ve Talat Paşa kabinelerinin Dîvân-ı Ali'ye sevki hakkında 10 maddelik bir takrîr verilmesi. MMZC, c.1, Devre 3, İçtima Senesi 5, s. 103
19181030
Ermeni heyetinin Sadrazama yaptıkları veda ziyareti esnasında, Osmanlı askerlerinin Brest-Litowsk Anlaşması'nda tayin edilen sınırlara bir an önce çekilmesini istemesi, ayrıca o taraflardaki muhacirlerin dönmelerinin, yakalandıkları kolera hastalığı gibi sefaletlerden kurtulmaları için lüzumlu olduğunu belirterek gereğinin yapılmasını istemeleri. Sadrazamın, bir aya kadar Ermenilerle olan bütün meselelerin halledileceğini söylemesi. Sabah
19181101
Mondros Mütarekesi'nin imzalanmasının basında yer almasıMütareke imza edildi. Bilcümle İtilaf devletleri adına İngiliz Amirali vaz'ı imza ediyor. Vakit
19181102
Ermenilerin Erivan, Nahcivan ve yörelerinde Müslümanlara karşı giriştikleri mezalimin önlenmesi için İstanbul'daki İtilaf Heyeti'nin dikkatinin çekilmesi gerektiği. ATBD, sayı 85, b. 2038
19181102
Kozan Mebusu Matyos Nalbantyan, Maraş Mebusu Agob, İzmir Mebusu Onnik İhsan, Halep Mebusu Artin Boşgezenyan, Erzurum Mebusu Medetyan ve Sivas Mebusu Dikran Barsamyan Efendilerin, hükümete bir soru önergesi vererek; vakti seferde icraat-ı hükümete karşı gelenler için cihet-i askeriyyece ittihaz olunacak tedabir hakkındaki kararname ile işbu kararname mucibince aher mahallere nakledilen eşhasın emval ve emlak ve matlubatı metrukeleri hakkındaki kararnameye tevfikan yapılan mezalimin mürettip ve failleri ile düçar-ı gadr olanlar hakkında hükümetçe ne düşünüldüğünü öğrenmek istemeleri. Bu takrîre cevap veren Dâhiliye Nazırı Fethi Bey’in, her hangi bir adam, her hangi bir memur, bir kimseye zulüm ve gadr yapmışsa bunun hakkında bizim yeddimizde tahkikat evrakı var ise, sizi temin ederim ki bunları muhakemeye bila tehir sevkedeceğiz ve sevketmekteyiz. Fakat hükümetin nazarı ıttılaından hariç kalmış vukuat varsa evvelce de söylediğim gibi herkes için bab-ı şikayet açıktır; hakkını müdafaa etsin ve bu lazımdır, Bunlar müracaat etsin, biz de tahkik ederiz. Mesuliyetleri tahakkuk ederse bu gibilerini bila tereddüt mahkemeye sevkederiz. Zulm ve gadr yapmış olan, haksızlık etmiş olan memurların hiç bir suretle kanunun pençesinden kurtulmasını arzu etmeyiz diye cevap vermesi. MMZC, c.1, Devre 3, İçtima Senesi 5, s. 103
19181102
Talat, Enver ve Cemal Paşalar ile İttihad ve Terakki'nin en önemli ricali Bahaeddin Şakir, Doktor Nazım, Azmi ve Bedri beylerin yurt dışına kaçmaları. Vakit
19181104
Dâhiliye Nazırı Fethi Bey'in, mezalimi yapanların tedricen cezalandırılacaklarını ve mazlumlara da hükümetin elinden gelen yardımı yapacağını beyan etmesi. Sabah
19181104
Enver ve Cemal Paşaların Firarı” başlıklı yazı. Vakit
19181104
“Harb Kabinelerinin Muhakemesi” başlıklı yazı. Vakit
19181104
Meclis-i Mebusan'da altı Ermeni mebusunun bir takrîr vererek, vakti seferde icraat-ı hükümete karşı gelenler hakkındaki karar-ı muvakkat ile aher mahallere nakledilen eşhasın emval ve emlaki hakkındaki kararnamenin reddedilmesini talep etmeleri, ayrıca Ermenilere kötü muamelelerde bulunanlarla mezalim faillerinin cezalandırılmasını, bu ahvâlden zarar görenlerin servet ve mukaddesatlarının ne suretle tazmin ve adaletin ne suretle yerine getirileceğini sormaları. Sabah
19181104
Sabık Osmanlı-İngiliz Cemiyeti üyelerinden bir kişinin tehcir esnasında suç işleyenlerin tesbit edilmesini, bu olaylarda ferdi mesuliyetin tayinini ve mesul fertlerin cezalandırılmalarını istemesi ve iki Müslüman, iki Ermeni, iki İngiliz ve iki Amerikalıdan oluşmak üzere 8 kişilik bir komisyon teşkil edilmesini ve bu komisyonun bir mahkeme gibi faaliyetlerde bulunmasını istemesi. Vakit
19181105
Dâhiliye Nezâreti'nin vilâyetlere ve livalara gönderdiği bir emirde, yerlerine dönmekte olan Ermenilere güçlük çıkarılmamasını ve her türlü kolaylığın sağlanmasını, yol masraflarının Harbiye tahsisatından karşılanmasını istemesi, bu tebligatlara rağmen şikayetlerin artmasının vazifeye karşı lakaydâne davranıldığını gösterdiğinden, bundan sonra bu konuda yapılacak şikayetlerden dolayı memurin-i mülkiyenin şahsen mesul tutulacağını bildirmesi. BOA. HR. MÜ, 4334
19181105
“Diyarbakır eski Valisi Doktor Reşit Bey'in tutuklanması”başlıklı yazı. Sabah
19181105
Savaş nedeniyle başka yerlere nakledilen Rum ve Ermenilerin seyahat vesikaları olmaksızın seyahat edebilmeleri ve kendilerinin masrafsız, yiyecekleri verilerek diğer ihtiyaçlarının da karşılanması ve emniyet içinde gidecekleri yere varmalarının sağlanması. Seyâhat edecek Ermenilere haftada iki def‘a tren tahsîsi içün Harbiye Nezâreti'nden hat komiserlikleri'ne emir verildiği, Ermenilerin yol masrafları Harbiye tahsîsâtından te’mîn ve ta‘ahhüd edilmiş olduğundan mesârif-i seferiyyelerinin tahsîsât-ı mezkûreden tesviyesi. BOA. HR. MÜ, 43343-
19181106
Konya ve civar karyelerinde çokca yetim Ermeni çocuğu bulunduğu ve bunların sefil bir halde ötede beride dolaştıklarını Ermenice gazetelerin yazması üzerine, Patrikhâne'nin bu konuyla ilgili gerekli tedbirlerin alınmasını istemesi. Sabah
19181107
Ermeni Patrikhânesi'nin tekrar eski haklarına kavuşmak istemesi, 1916 Temmuz'unda neşrolunan patrikhâne nizamnâmesinin kaldırılmasını, eski patrik Zaven Efendi'nin vazifesine dönmesini, patrikhâne eski meclislerinin de ibkâsını talep etmeyi kararlaştırması, bu konuları ihtiva eden bir takrîrin Adliye ve Mezâhip Nezâreti'ne sunulması. Sabah
19181109
Beşinci Şube'de sorgulamanın başlaması. İlk olarak Said Halim Paşa'nın sorgulanması, sonra sırasıyla eski kabine azalarının ifade vermeleri. Şeyhülislam Hayri Efendi ile Musa Kazım Efendilerin ifadelerini yazılı olarak vermeleri. OSK. İTSY, s. 104, 105
19181109
İskenderun'un, 15 kişilik bir İngiliz müfrezesi tarafından işgal olunması. İngilizlerin İskenderun'un işgaliyle yetinmeyerek mütarekeye aykırı ve tek taraflı olarak Adana ilinin de boşaltılmasını istemesi. TİHGC, s. 5
19181112
“Kartal Kazası Ermeni Muhacirleri” başlıklı yazı. Sabah
19181113
Vatanlarına dönmekte olan Ermeni ve Rumlara ait emval-i menkule ve gayri menkulenin, kendilerine iade şekli hakkında bir kanun layihasının tanzim edilmekte olduğu yolunda haberler. Sabah, Vakit
19181121
Ermeni Patrikhânesi imtiyazatının iade-i meriyyeti hakkındaki 6 maddelik nizamnâmenin Takvim-i Vekayi 'de neşredilerek yürürlüğe girmesi. Sabah
19181121
Harb dolayısıyla başka mahallere sevkedilmiş olan Ermenilerin yerlerine geri dönmeleri hususunda gerekenlerin yapılması, kişilerin çeşitli ihtiyaçlarının karşılanması ve değişik konumlarda bulunan Ermenilerin de vaziyetlerine uygun kararlar alınarak geri dönmelerinin sağlanması hususlarıyla dönüş esnasında meydana gelecek gecikmelerin hızla giderilmesi. BOA. HR. MÜ, 4334
19181123
Başka yerlere sevkedilen Ermenilerin memleketlerine iadeleri ile ilgili olarak vilâyetlere tebliğat yapıldığı. BOA. HR. MÜ, 4334
19181123
Padişah Vahdettin'in Daily Mail gazetesi muhabirine verdiği ve daha sonra Times gazetesinde neşrolunan beyanatı; Türkiye'de bazı siyasi komiteler tarafından Ermeniler hakkında icra edilen muameleye büyük bir teessür ile muttali oldum. Bu gibi fenalıklar ile aynı vatana mensup evlatlar arasında vukubulan mütekabil kıtaller kalbimi kırdı. Saltanata geçer geçmez bu vakalar müsebbiplerinin son derece şiddetle cezaya çarptırılması için derhal tahkikat açılmasını emrettim. Çeşitli sebepler bu emrimin süratle yerine getirilmesine mani oldu. Fakat bu gün mesele bütün teferruatıyla soruşturulmaktadır. TG. MMB, c.1, s. 15
19181124
Dâhiliye Nazırı Fethi Bey'in, Meclis-i Mebusan'da Ermeni olayları hakkında tahkikat icrası maksadıyla hususi bir komisyon teşkil edilmiş olduğunu ifade etmesi. Bu komisyonun; Bitlis eski valisi Ohrili Mazhar Bey'in başkanlığında Mülkiye müfettişlerinden Emir ve Hüsnü Beylerle Temyiz Mahkemesi azasından Avramaki, İstinaf Mahkemesi azasından Artin, Adliye Nezâreti Umur-ı Hukukiye Müdür Muavini Haralambos efendilerden oluştuğu. Vakit
19181124
Ermeni olaylarıyla ilgili tahkikat yapacak hususi bir komisyon teşkil edilmesi ve Emniyet-i Umûmîye Müdiriyeti'nde tahsis olunan bir dairede toplanması, bu komisyonun genel olarak Ermeni işlerine ait şikayetleri tedkik ile evrakını mercilerine sevkedeceği. Vakit
19181127
Ali Kemal'in, Said Halim Paşa ve Talat Paşa hükümetlerine büyük suçlamalarda bulunması, onları Ermenileri kökünden kurutmak ve söndürmekle suçlaması. Sabah
19181129
“Ermeni muhacirleri” başlıklı yazı. Sabah
19181129
Pozantı, Konya ve Koçhisar'dan vaktiyle tehcir edilmiş olan Ermenilerden 150 kadarının trenle Haydarpaşa'ya gelmeleri ve Kumkapı'daki Ermeni Patrikhânesi'ne gönderilmeleri. Sabah
19181203
Karadeniz sahillerinden harb dolayısıyla tehcir olunan Ermenilerden büyük bir kısmının da eski yerlerine döndükleri. Hükümetin kendileriyle eşyaları için nakliye vasıtaları verdiği, Ermenilere erzak ve tohumluk ile zirai aletler de verilmesi. Sabah
19181203
Tehcir olunan Ermeni vatandaşlarımız” başlıklı yazı. Sabah
19181204
Batum Andlaşması'nın imzasına kadar geri çekilen Ermenilerin, kadın, çocuk ayırmaksızın Müslümanları katlederek, cesetlerinin uzuvlarını keserlerle parçaladıkları, antlaşmanın imzasından sonra da Müslümanları imhâ politikası gereği özellikle Antranik'in binlerce çete mensubuyla Gence, Erivan, Ordubat ve İran'da katliama devam ettiği. BOA. HR. SYS. MÜ, kr. 37, orj. nr. 12541, 1918. XII. 4